Mách bạn cách phòng bệnh sán lá máu hiệu quả

Sán lá máu là loại nội ký sinh trùng có thể gây ra nhiều loại bệnh truyền nhiễm từ mức độ nhẹ đến rất nghiêm trọng ở người. Tuy nhiên, nhiều người vẫn chưa hiểu rõ về loại ký sinh trùng này và cách phòng bệnh sán lá máu ra sao. Hãy cùng tìm hiểu về loại bệnh do sán lá máu gây ra cũng như cách phòng tránh hiệu quả và an toàn nhất. 

Tìm hiểu về quá trình hình thành và phân loại sán lá máu

Thuật ngữ sán lá máu vốn không còn quá xa lạ với chúng ta, vì đây là một trong những bệnh lý thường gặp với mức nguy hại cao cho sức khỏe con người. Vậy sán lá máu là gì, nó hình thành như thế nào và gồm có những loại nào?

Sán là máu là gì?

Sán lá máu hay có tên khoa học là “Schistosoma” là một loại nội ký sinh trùng ở cơ thể động vật, được các nhà khoa học tìm ra từ những năm 1858. Loại ký sinh trùng này có mặt ở hầu hết mọi nơi trên thế giới. Bệnh do sán lá máu gây ra cũng xuất hiện ở châu Á, châu Phi, Mỹ La-tinh đến một số đảo ở Thái Bình Dương. 

Thực tế, sán lá máu là một loại giun dẹp trưởng thành. Chúng nguy hiểm là bởi thuộc loại dị hình và lưỡng tính, có sự khác biệt giữa con đực và con cái. Khi nhiễm vào cơ thể người, sán lá máu sống ký sinh và gây nên nhiều căn bệnh truyền nhiễm từ mức độ nhẹ đến rất nghiêm trọng, gây biến chứng lâu dài. 

Nổi bật nhất trong số bệnh do sán lá máu gây ra là bệnh sán máng, với mức độ tàn phá sức khỏe khủng khiếp chỉ đứng sau bệnh sốt rét, theo nhận định của Tổ chức Y tế thế giới WHO.

Quá trình hình thành của sán lá máu

Sán lá máu là loại độc nhất trong các loại sán lá. Chúng là loài lưỡng tính có sự dị hình giới tính giữa cá thể đực và cái. Khi sinh sản, sán lá máu có thể phóng hàng nghìn quả trứng sán đến bàng quang và ruột. Trứng sán được thải ra ngoài theo nước tiểu hoặc phân người đến vùng nước ngọt.

Trứng sán nở ra ấu trùng sán lúc này sẽ đi vào các vật chủ trung gian như ốc sên, trước khi lây sang vật chủ thứ hai là động vật có vú bằng cách xâm nhập qua da, trong đó có người. Trứng sán lá máu không có nắp, có thể dựa vào hình dạng trứng sán để phân biệt các loại sán lá máu. Ấu trùng sán lá máu có đuôi chẻ đuôi khác biệt với các loại ấu trùng sán khác. 

Các loại sán lá máu

Sán lá máu có nhiều loại, nhưng chỉ có 4 loại ký sinh ở người là:

• Sán máu S.japonicum: Sống chủ yếu ở các nước Đông Á như Trung Quốc, Nhật Bản, Đài Loan, Triều Tiên,…
• Sán máu S.haematobium: Có ở châu Phi như Ai Cập, Senegal,… và vùng Trung Đông như Ấn Độ, Israel,…
• Sán máu S.mansoni: Sống ở châu Phi thuộc khu vực sông Nile, Ai Cập, Congo và châu Mỹ La-tinh.
• Sán máu S.intercalatum: Phân bố chủ yếu ở Ai Cập, Congo, Gabon,…

Sán lá máu ký sinh ở đâu? Con đường lây nhiễm

Ốc là vật thể trung gian để ấu trùng sán lá máu ký sinh tạm thời. Xuất phát điểm của sán máu là các ấu trùng lông và dần phát triển thành dạng ấu trùng đuôi. Khả năng phát triển của ấu trùng sán máu nhanh hay chậm phụ thuộc vào môi trường. Nếu điều kiện tốt, thì ấu trùng lông sán lá máu sẽ sinh sản rất nhanh. Từ một ấu trùng lông có thể phát triển thành hàng trăm nghìn ấu trùng đuôi. Ốc chủ ký sinh sau đó sẽ phóng thích hàng nghìn ấu trùng đuôi mỗi ngày và chu trình này có thể diễn ra trong nhiều tuần lễ. 

Các ấu trùng sán lá có đuôi có khả năng di chuyển tự do trong nước. Chúng chui qua da người khi một phần da của cơ thể tiếp xúc với vùng nước có ấu trùng sán máu. Khi ấu trùng xâm nhập vào da, chúng sẽ bỏ lại phần đuôi. Sau đó, chúng đi theo đường máu và hệ tuần hoàn đi khắp cơ thể. Ấu trùng sán máu không đuôi sẽ dựa vào môi trường trong cơ thể để phát triển thành sán lá máu trường thành ký sinh ở tĩnh mạch cửa. Sán đực và sán cái trong cơ thể người sẽ tiếp tục thụ tinh và đẻ ra trứng trong vòng đời có thể lên đến 20 năm. 

Dấu hiệu nhận biết bị nhiễm sán lá máu

Khi bị nhiễm sán lá máu, cơ thể người sẽ có một số dấu hiệu để nhận biết dạng sán ký sinh.

Có sự khác biệt ở vùng da

Đây là biểu hiện để nhận biết bị nhiễm sán lá máu sớm nhất. Khi ấu trùng sán chui qua da và xâm nhập vào cơ thể sẽ gây ra cảm giác ngứa ngáy, khó chịu liên tục. Sau đó vài ngày, da sẽ bị nổi mẩn đỏ như dị ứng. 

Bị nhiễm trùng da

Sau khi xuất hiện các phản ứng ở da, thì ở bất kỳ vị trí nào có sán lá máu ký sinh đều sẽ khiến vùng da ở đó bị nổi mẩn và mề đay kéo dài. Những cơn đau nhức cơ bắp sốt cao sẽ liên tục xảy ra. Thời gian để các triệu chứng này xuất hiện là 1 – 2 tháng sau khi nhiễm sán.

Giai đoạn nhiễm sán toàn phát

Biểu hiện của giai đoạn này là khác nhau tùy theo tác nhân truyền nhiễm và vị trí xâm nhập. Nếu nhiễm sán máu gan – lách gây ra bởi S.japonicum thì sẽ có các dấu hiệu như bị rối loạn tiêu hóa, ra mồ hôi liên tục hoặc triệu chứng như sốt rét. Nếu nhiễm sán máu tiết niệu – sinh dục bởi S.haematobium thì sẽ gây bướu gai màng nhầy ở bàng quang, ứ đoạn tuần hoàn. Hoặc nếu có dấu hiệu về bệnh tiêu hóa như táo bón, sưng gan lách, nổi mề đay thì có thể do sán máu S.mansoni hoặc S.intercalatum. 

Cách điều trị nhiễm sán lá máu

Khi đã xác định bị nhiễm sán lá máu, thì dù chúng là loại nào hay ký sinh ở đâu trong cơ thể, thì vẫn phải tìm cách điều trị ngay để tránh các biến chứng nặng nề. Các loại thuốc điều trị sán lá máu được sử dụng phổ biến hiện nay là Niridazole, Oxamniquine và Praziquantel. 

Tuy nhiên, thuốc điều trị nào cũng thường đi đôi cái lợi và cái hại. Như Niridazole điều trị sán lá máu có độc tính cao, thuốc có tác dụng nhanh nhưng sử dụng lâu dài có thể gây ra tác dụng phụ ảnh hưởng đến sức khỏe thần kinh. Thuốc Oxamniquine thì có độc lực ít hơn, có thể dùng rộng rãi, nhưng lại chỉ có tác dụng với chủng sán máu S.mansoni. Chỉ còn thuốc Praziquantel có tác dụng điều trị các loại sán máu tốt nhất, không gây tác dụng phụ nên được sử dụng nhiều nhất. 

Các cách phòng bệnh sán lá máu

Khả năng phát triển của bệnh sán máu phụ thuộc nhiều vào điều kiện môi trường và tình hình kinh tế xã hội. Khi lượng ký chủ lớn thì sán lá máu mới có thể bắt đầu chu trình gây bệnh. Do đó, những đối tượng có nguy cơ cao cần đề phòng nhiễm sán máu là người làm nghề chài lưới, đánh bắt thủy hải sản, người làm nông, cây lúa nước,…

Bên cạnh đó là các cách phòng bệnh sán lá máu lây truyền như:

• Hạn chế tiếp xúc với nguồn nước ngọt bị ô nhiễm vì có khả năng chứa nhiều ấu trùng sán máu.
• Không uống nguồn nước bị ô nhiễm. 
• Nước tắm phải được đun sôi ít nhất 1 phút, sau đó để nguội trước khi tắm. 
• Người vô tình tiếp xúc với nước bị nhiễm bẩn, nên lau mạnh bằng khăn để loại bỏ ký sinh trùng trước khi chúng xâm nhập qua da.
• Xử lý nước tiểu và phân người để giảm khả năng lây truyền sán.
• Hạn chế tiếp xúc với các loại ký chủ trung gian như ốc sên để tránh nhiễm ấu trùng sán máu. 
• Tiêm vắc xin phòng chống bệnh do sán lá máu gây ra. 

Có thể thấy, bị sán lá máu ký sinh ở đâu cũng đều gây ra những tác động có hại tới sức khỏe. Vì thế, mọi người cần đề cao các cách phòng bệnh sán lá máu để chủ động ngăn chặn việc bị ký sinh trùng sán xâm nhập vào cơ thể. Bên cạnh đó, khi bị nhiễm, cần sử dụng các loại thuốc đặc trị sán lá máu để điều trị ngay theo chỉ định của bác sĩ và hạn chế các biến chứng nặng hơn do sán gây ra.

Thanh Hương

Nguồn tham khảo: medlatec.vn